Trong quá trình phân hủy thì chỉ có một phần vật liệu được phân hủy. Một phần mục nát sẽ kết hợp lại với nhau tạo thành “đất” có màu nâu tối hoặc đen. Phần còn lại vẫn chưa phân hủy hết có chứa những kết cấu của lá, sợi, gỗ,…Nhưng hầu hết chúng không có hình dạng nhất định và được hòa trộn vào đất một cách thân thiện.

Các sinh vật có kích thước lớn trong đất (như các loài giun, con đuôi bật, rết, ve, mối) khởi đầu tiến trình này bằng cách làm vỡ các tàn dư thực vật thành những mảnh nhỏ. Trong khi các vi sinh vật sẽ chịu trách nhiệm chuyển hóa chúng thành dinh dưỡng trong công đoạn cuối. Bước cuối cùng của quá trình phân hủy còn được gọi là sự khoáng hóa.

Trong bước này, các dinh dưỡng hữu cơ được chuyển đổi sang chất khoáng. Không phải tất cả các vật liệu có nguồn gốc thực vật hoặc động vật có cùng một tốc độ phân hủy:

Các vật liệu càng có nhiều dinh dưỡng và nhanh thối rữa như lá non, phân động vật hoặc cây cố định đạm,… thì sinh vật và vi trùng đất ăn càng nhanh và nhanh kết thúc sự phân hủy.

Vật liệu càng cứng và càng chứa ít dinh dưỡng, càng kéo dài thời gian phân hủy chúng. Những cây già và những vật liệu thực vật nhiều sợi thớ hoặc nhiều thành phần gỗ càng cần nhiều thời gian phân hủy.

Tốc độ phân hủy cũng phụ thuộc vào độ ẩm và nhiệt độ đất. Đời sống trong đất náo nhiệt nhất trong điều kiện ẩm và ấm. Vì thế giúp phân hủy rất nhanh các vật liệu hữu cơ.

Khi quá trình phân hủy diễn ra nhanh chóng và hoàn toàn. Rất nhiều dinh dưỡng được phóng thích nhưng tạo ra ít mùn đất. Trái lại, chất hữu cơ phân huỷ chậm do các vật liệu cứng hoặc khí hậu lạnh sẽ tích tụ càng nhiều mùn trong đất

Chất hữu cơ hoạt động như keo hồ, dính các hạt đất lại với nhau.

Vì thế nó cải thiện toàn bộ cấu trúc của đất đặc biệt ở những vùng đất nhiều sét và cát.